Od pewnego czasu otrzymuję pytania w jaki sposób można stwierdzić, czy działania danej firmy są związane z troską o środowisko czy jest to greenwashing („zazielenienie ”, ekościema), czyli działania mające na celu jedynie poprawę wizerunku z wykorzystaniem „prośrodowiskowych” działań.
Słysząc to pytanie w zasadzie nie byłem w stanie podać sposobu weryfikacji intencji firmy, przy czym sam nie miałem nigdy problemu z określeniem kiedy firmie naprawdę zależy na środowisku. Wynikało to ze zgromadzonego doświadczenia i ukształtowanej „intuicji” połączonej z naukowym sceptycyzmem. Po dłuższych przemyśleniach udało mi się sformułować pytania, z których podświadomie korzystam stykając się ze wszystkimi „ekoinnowacjami”.
Poniżej znajdziecie przedstawię listę 8 greenwashingowych trendów oraz 5 pytań kontrolnych, które powinny zapalić Wam czerwoną lampkę, iż coś może być nie tak. Dodatkowo na końcu znajdziecie 3 typy firm lub działania firm, które o greenwashingu z dużą pewnością nie świadczą (jako pozytywny aspekt tego artykułu :D). Dobrą listę przykładów możecie również znaleźć na Wikipedii, przy czym wg mnie uległa ona pewnej deaktualizacji[1].
Greenwashingowe trendy
Nim przejdę do podania przydatnych pytań – chciałbym Wam przedstawić trendy oraz hasła nagminnie wykorzystywane przez firmy, które z dużym prawdopodobieństwem mogą świadczyć o greenwashingu. Żeby stwierdzić faktyczną korzyść środowiskową płynącą z poniższych rozwiązań należałoby przeprowadzić ocenę cyklu życia – a tej na dzień dzisiejszy prawie nikt z chwalących się „ekologicznym podejściem” takowej nie posiada (inaczej by się najpewniej okazało, że proponowane rozwiązanie do ekologicznych się nie zalicza).
Materiał biodegradowalny lub kompostowalny
O biodegradowalności materiałów przygotowałem dotychczas kilka artykułów (tu, tu, tu i tu). Głównym problemem jest to, że wyraz biodegradowalny nie oznacza, że produkt rozkładu będzie bezpieczny dla środowiska (wtedy byłby kompostowalny). W przypadku kompostowalności (która nam to bezpieczeństwo gwarantuje) pozostaje problem z samym kompostowaniem – niewielka liczba produktów ma certyfikat OK Compost Home, który gwarantuje możliwość kompostowania w przydomowym kompostwniku lub w instalacjach kompostujących w Polsce. Dopóki w Polsce rynek nie zostanie uregulowany, materiały biodegradowalne i kompostowalne muszą trafiać do odpadów zmieszanych, przez co będą się rozkładać emitując CO2 i metan i nie będą przekształcane w materiały poprawiające jakość gleby. W zasadzie główną zaletą tego typu odpadów jest zmniejszenie objętości na skutek degradacji.
Należy tu również zwrócić uwagę na ślad węglowy, ponieważ materiał biodegradowalny niekoniecznie musi mieć mniejszy ślad węglowy niż niebiodegradowalny, szczególnie że podczas biodegradacji emituje gazy cieplarniane.
Surowce pochodzenia naturalnego
Sam fakt, że dany produkt jest wykonany z surowców pochodzenia naturalnego nie gwarantuje nam, że jego całkowity ślad środowiskowy będzie mniejszy od alternatyw oraz czy po przetworzeniu dany materiał/związek wciąż nie będzie toksyczny dla środowiska.
Opakowanie szklane
Aktualnie w środowiskach zero-waste’owych panuje przekonanie, że szkło jest materiałem nieśmiertelnym i najlepszą alternatywą dla plastiku. Odpowiedź brzmi: i tak i nie. Tak, w przypadku szklanych opakowań zwrotnych i nie, w przypadku szklanych opakowań jednorazowych. Mam w przygotowaniu dłuższy artykuł na ten temat, przy czym na ten moment mogę krótko wyjaśnić co jest nie tak z opakowaniami jednorazowymi (pomijając, to, że są jednorazowe). Opakowania szklane ze względu na dużą masę mają większy ślad węglowy niż opakowania plastikowe, a w przypadku kiedy są wyrzucane do pojemnika na szkło – ok. ¼ szkła jest „tracona” przez utratę jakości i jest stosowana na podsypkę przy budowie dróg lub w najlepszym wypadku do produkcji wełny mineralnej. Więcej o tym można przeczytać w artykule, gdzie zbadałem jak w rzeczywistości wygląda recykling szkła.
Opakowanie papierowe i torba papierowa
Papier jest często materiałem jednorazowym (w najlepszym wypadku można go przetworzyć kilka razy). Jednorazowość wynika z faktu, że producenci papieru (przez klientów) mają bardzo wysokie wymagania w kwestii jakości recyklatu, bo jak zauważycie – produkty papierowe są praktycznie bez wad jakościowych. W przypadku opakowań kartonowych częstym problemem jest powlekanie go folią, co utrudnia recykling, a z perspektywy środowiska – stosowanie bardzo toksycznych tuszy przez branżę poligraficzną.
Dodatkowo torby papierowe (które są bardzo jednorazowe) mają ślad środowiskowy kilkukrotnie wyższy od toreb plastikowych (więcej o tym możecie przeczytać tutaj). Nie oznacza to, że te ostatnie są dobre – w zasadzie zakazane powinny być jedne i drugie i powinien zostać wprowadzony system zwrotnych toreb (przykład takiej innowacji omawiałem tutaj).
Z innych ciekawostek – w przypadku wypełnień papierowych do przesyłek – wypełnienia takie potrafią ważyć kilkanaście razy więcej niż wypełnienia plastikowe i mieć zdecydowanie wyższy ślad środowiskowy (najlepsze są wypełnienia z odzysku).
Nie należy zapominać, że karton otrzymywany jest z drzew, a wzrost handlu internetowego (pisałem o tym tutaj) spowodował w ciągu ostatnich 5 lat wzrost wycinki drzew w Europie o 1/3. [2]
Materiał nadaje się do recyklingu
Jest to tylko stwierdzenie faktu, że materiał w idealnych warunkach może zostać poddany recyklingowi, a w praktyce może to nie mieć miejsca. Gdyby firma napisała lub miała dane, że x% ich odpadów została poddana recyklingowi (konkretnie ich), to wtedy można pisać, że materiał do recyklingu się nadaje w praktyce.
Materiał z recyklingu
Zdarza się, że firma wprowadza jakieś rozwiązanie z recyklingu lub z odpadów zebranych z mórz. W przypadku stosowania tworzyw z recyklingu – to jest to proces powszechny dla odpadów poprodukcyjnych i w takiej sytuacji pisanie o materiale z recyklingu jest dla mnie greenwashingiem. Gdyby firmy stosowały materiał z odpadów pokonsumpcyjnych (tzw. PCR – post-consumer recyclate), to wtedy byłoby to naprawdę duże osiągnięcie.
Ekologiczny, eko-, bio- w nazwie
Żeby móc powiedzieć, że dany materiał jest ekologiczny (bardziej ekologiczny), należałoby przedstawić ocenę cyklu życia – czego zazwyczaj firmy nie robią. „Ekologiczność” stanowi zazwyczaj jedynie deklarację producenta niepodpartą żadnymi badaniami. Czasem te firmy korzystają z powyższych rozwiązań lub podpierają się „wiedzą ludu” lub aktualnymi trendami, co jest dalekie od ekologii.
Neutralność węglowa i klimatyczna
Tutaj trzeba zwrócić szczególną uwagę, czy chodzi o neutralność węglową (łatwo kupić certyfikat, że wykorzystywany prąd jest ze źródeł odnawialnych, trudniej stworzyć własne instalacje OZE) czy klimatyczna (firma pomimo zerowej emisji CO2 emituje inne toksyczne substancje do środowiska) oraz czy obejmuje całą działalność czy tylko ejj wycinek. Jest to kwestia trudna do weryfikacji dla osoby niesiedzącej w temacie, gdyż bez odpowiedniej wiedzy wydanie werdyktu może być szkodliwe dla danej firmy.
Jak jeszcze można rozpoznać greenwashing?
Poniżej przedstawię kilka kluczowych pytań, które warto sobie zadać zderzając się z kolejną „eko-innowacją”.
Jaki jest udział wydatków firmy na daną akcję prośrodowiskową w stosunku do wartości całego biznesu?
Jeżeli firma wydaje dziesiątki lub setki tysięcy złotych przy przychodach rzędu setek milionów lub miliardów złotych, to z dużym prawdopodobieństwem podjęte działania są głównie wizerunkowe.
Czy firma posługuje się komunikatami zgodnymi z głónymi trendami, które wzbudzają emocje, a których ludzie nie kwestionują?
Do powyższych nurtów zaliczyłbym wyżej wymienione trendy, czasem pojawia się plastik w oceanach i kilka innych.
Plastik w oceanach (w tym słomki i patyczki do uszu) są bardzo dobrym przykładem greenwashingu w przypadku naszego kraju, który nie eksportuje (lub udział jest nieznaczący) w eksporcie odpadów do krajów spuszczających odpady rzekami. W związku z czym jeżeli firma używa ten argument, to jest on dla naszego kraju oderwany od rzeczywistości i stanowi greenwashing
Jak duże znaczenie ma wprowadzona innowacja w skali obciążenia środowiskowego całego biznesu?
Przykładem może być wypuszczenie jednego produktu z materiału z recyklingu, podczas gdy cała firma stosuje jednorazowe opakowania transportowe z kartonu, gdzie każda paleta jest zabezpieczana folią stretch. Nawet, jeżeli koszty wdrożenia takiego produktu są znaczne, to wciąż ma się to nijak do ilości generowanych odpadów.
Czy wdrożona innowacja nie rozwiązuje problemu środowiskowego, który stwarza dana firma?
Częstym problemem firm w dzisiejszych czasach jest trwałość produktów. Produkty mogą być ulepszane poprzez wykorzystanie materiałów z odpowiedzialnych źródeł, zmniejszenie energochłonności procesu czy pracy danego urządzenia. W praktyce to brzmi super, przy czym może się okazać, że przy krótkim czasie życia (dużej awaryjności i braku dostępu do tanich części lub łatwych możliwości naprawy), faktycznie dany produkt w całym cyklu życia będzie gorszy niż jego poprzednia wersja.
Czy firma podaje wartości w odniesieniu do wielkości bezwzględnych?
W mediach bardzo łatwo posługiwać się liczbami, zarówno wartościami bezwzględnymi jak i procentowymi. Co z tego, że firma deklaruje, iż np. posadziła 10000 drzew, podczas gdy jej działania poskutkowały wycinką 1000000 drzew (lub 10000 starych drzew)?
A kiedy to prawdopodobnie nie jest greenwashing?
Istnieje kilka sytuacji, w której szansa na greenwashing jest zdecydowanie mniejsza
Firma stosuje rozwiązania bezopakowaniowe lub wielorazowe.
Zmiana sposobu dystrybucji uwzględniająca brak opakowań lub ich wielorazowość stanowi bardzo duży koszt (lub zmianę technologiczną) i z dużym prawdopodobieństwem to rozwiązanie będzie dobre dla środowiska.
Firma jest nowa i stosuje nowy model biznesowy jako rdzeń biznesu
Jeżeli firma jest całkowicie nowa i próbuje swoich sił stosując nowy model biznesowy (refillomat np. Swapp, sklep z produktami na wagę), to z dużym prawdopodobieństwem taki podmiot nie będzie korzystał z greenwashingu.
Firma oferuje odbiór swoich opakowań/produktów po zużyciu z deklaracją recyklingu
Uruchomienie systemu zbiórki opakowań i produktów jest znaczącym kosztem, przy czym może z tym też być różnie. Jeżeli firma tylko deklaruje zbiórkę, to w zasadzie nie mamy pewności, co z danym materiałem się poźniej stanie (składowanie, spalenie, recykling). Jeżeli firma potwierdza, że dany materiał jest poddawany recyklingowi lub trafia do drugiego obiegu, to nie będzie to greenwashing
Podsumowanie
Trochę tych podpunktów wyszło, niemniej mam nadzieję, że kiedy następny raz zderzycie się z jakimś produktem/akcją/rozwiązaniem, łatwiej będzie Wam odpowiedzieć sobie czy dana firma naprawdę chce dbać o środowisko, czy to zwykły greenwashing 😉
Powyższa lista nie jest zamknięta – nie ukrywam, że w przyszłości rozszerzę ten artykuł o nowe przykłady, jak tylko takowe mi się trafią 🙂
Literatura
- [1] https://en.wikipedia.org/wiki/Greenwashing
- [2] https://www.nature.com/articles/s41586-020-2438-y
Zdjęcia
- MIKE LANGRIDGE @ WWW.FOTDMIKE.ME.UK
- Karton – This image was originally posted to Flickr by Creativity103 at https://flickr.com/photos/36894712@N04/25069988352. It was reviewed on 6 August 2016 by FlickreviewR and was confirmed to be licensed under the terms of the cc-by-2.0. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cardboard_Boxes_and_their_History.jpg
- Słoik – zdjęcie z serwisu Flickr autorstwa How can I recycle this:https://www.flickr.com/photos/recyclethis/140231113
- Las – This image was taken from the Geograph project collection. . The copyright on this image is owned by Jim Champion and is licensed for reuse under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 2.0 license (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Young_fir_plantation_in_Highland_Water_Inclosure,New_Forest–geograph.org.uk-_316378.jpg)
